Ivana Smiljanić: Igram igram igram
“Svojim plesnim performansima, pozivajući ljude iz određenih društvenih miljea da biraju muziku za moj rad, bavim se različitim pojavama ili odnosima unutar kompleksnog sistema savremene kulture, kao što je mesto umetnika u hijerarhiji ovog sistema ili međusobna zavisnost njegovih različitih subjekata. Unutar glomaznog umetničkog aparata, simbolično obeležavam svoj lični i samo meni dostupan prostor. “
Jasmina Čubrilo
ŠTA SVE MOŽE UMETNICA AKO IGRA?
IGRAM IGRAM IGRAM, live performans i video performans
Situacija 01, Centar za kulturnu dekontaminaciju, Beograd, 28, 29. i 30. juni 2007. godine – Akteri lokalne umetničke scene: istoričari umetnosti, kuratori, kritičari, filozofi, teoretičari i umetnici su, po pozivu Ivane Smiljanić, dali svoje predloge, od kojih je sastavljena play lista u trajanju od tri sata po večeri, uz koju je umetnica plesala. Poslednje večeri, umetnica je plesala uz muziku koju je predložila publika koja je, tokom prethodne dve večeri, delimično ili u celini pratila performans.
Situacija 02, projekat Belgrade Boogie, Bergen, decembar 2007. godine – Performans je izveden u okviru projekta koji je bio sastavni deo zvanične kulturne posete Beograda Bergenu. Muziku za performans su imali čast da biraju političari, čelni ljudi kulturnih institucija, direktori festivala. To je, dakle, reprezentativni uzorak onih koji na direktan ili indirektan način učestvuju u kreiranju kulturne politike jedne zemlje i tako svojim odlukama utiču na pozicioniranje umetnika u datom društvu/zajednici/državi.
Situacija 03, izložba No Borders (Just N.E.W.S.), Brisel, februar-april 2008. godine – Međunarodno udruženje likovnih kritičara (AICA) je, kao završnicu dvogodišnjeg programa predstavljanja evropskih umetničkih akademija, odnosno, procesa formalizovane i hijerarhizovane distribucije znanja i njihovih proizvoda, studenata/umetnika, organizovala izložbu na kojoj je Ivana Smiljanić učestvovala sa video zapisom beogradske verzije IGRAM IGRAM IGRAM. Za samo otvaranje, izvela je performans uz muziku koju su predložili svi učesnici ove izložbe, dakle, tridesetak mladih kolega. Mlade kolege su u ovom izboru zapravo predstavljale one koji dolaze na evropsku umetničku scenu.
Situacija 04, Galerija savremene umetnosti Centra za kulturu „Olga Petrov“, Pančevo, april/maj 2009. godine – Završnica ovog svojevrsnog perfomance-in-progress obuhvata video zapise prethodnih performansa u Beogradu, Bergenu i Briselu. Otvara se performansom u kome Ivana pleše prema play listi koju je sama sastavila i koju samo ona čuje kroz slušalice. Za to vreme, publika prati dinamično, uvijajuće telo plesačice/performerke/umetnice bez muzičke podloge, tek sa nagoveštajem u titlovima sa nazivima pesama uz koje trenutno pleše i koji idu preko projektovane slike performansa, koji se odvija pred njihovim očima (i telima). Ovoj kaleidoskopskoj situaciji u kojoj jedno isto telo, multiplicirano, pleše, pati, posustaje, uživa na sličan (video zapisi, dokumenti prethodnih perfomansa) ili istovetan način (aktuelni performans i njegova senka/slika) zajednički je nemi fon, odsustvo zvuka u javnom galerijskom prostoru i prisustvo zvuka u instant kreiranom privatnom prostoru slušalica, odnosno njegova tekstualna supstitucija u vidu informacije o play listama.
Ivana Smiljanić je umetnica koja svoju umetničku praksu razvija u okviru savremenih paradigmi umetnika/ce kao kulturalnog semiologa/škinje ili kontekstualnog radnika/ce, ali i kulturalnog aktiviste/stkinje. Projekat IGRAM IGRAM IGRAM se u medijskom smislu može odrediti pre svega kao performans, pa tek onda razmatrati kao video rad, budući da je video zapis u funkciji performansa i to kao retorska senka/podrška/specijalni efekat tokom samog izvođenja performansa, potom kao dokument o izvedenom performansu, a zahvaljujući montaži i kao video-performans. Performans i video su neraskidivi i čvrsto uvezani, međusobno prožimajući elementi projekta, koji se prilagođavaju, menjaju, i razvijaju u zavisnosti od specifičnosti okvira i konteksta (samostalni nastup, zvanična kulturna razmena, međunarodna grupna izložba, magistarska izložba) u kojima se projekat realizuje.
Performans je, generalno, „kontroverzna kulturna snaga“ (Kristine Stiles) zbog toga što smešta umetnika između realnosti i podražavanja realnosti, jer, s jedne strane nudi izvođenje realnosti, citira umetnicin/umetnikov privatni život, temelji se na njenoj/njegovoj biografiji, dok s druge strane, funkcioniše kao ponavljanje/prenošenje/kopiranje/reprezentacija realnosti. Istovremeno, performans generiše prostor u kome se odvija dosta direktan susret umetnika i publike, odnosno preplitanje privatnosti umetnika/umetnice sa privatnim svetom i/ili javnom sferom publike. Razmena koju inicira Ivanin projekat temelji se na biografskom podatku da se sama amaterski bavila plesom, na shvatanju plesa kao izvora uživanja, ali i kao sredstva izražavanja, te u tom smislu i na konceptualizovanju plesa kao moguće forme prepoznavanja i artikulisanja (mikro)političkih pozicioniranja i strategija unutar umetničkih, kulturnih i društvenih sistema.
Tokom performansa postoje momenti kada on zapada u agonizam zbog nesavršenosti živog i umarajućeg tela igračice/performerke, kao i zbog čvrste rešenosti da se na podijumu o(p)stane, i u tim trenucima ovaj ples/performans bolno podseća na jednu drugu egzistencijalnu i suštinski biopolitičku dramu opisanu u filmu Konje ubijaju, zar ne?. Iako sama performerka tokom plesa gestovima eksplicitno poziva publiku da joj se pridruži, uglavnom ostaje sama na podijumu, odnosno dominira tim prostorom, jer to jeste prostor u kome se njeno telo putem odabranih tehnika tela definiše kao društveni i diskurzivni objekat, kao simbolička mreža želja, značenja, vrednosti i moći. IGRAM IGRAM IGRAM je od onih performansa koji čine odnos između pojmova performans i performativnost teško razmrsivim. Osnovna razlika između ta dva pojma počiva, kako Judith Butler eksplicira, na činjenici da performans pretpostavlja postojanje subjekta, dok performativnost osporava sam pojam subjekta, jer se subjekt stvara tokom samog čina izvođenja. Međutim, Ivanin rad IGRAM IGRAM IGRAM problematizuje kako postojanje subjekta, tako i telo kao mesto identifikacije i identiteta, ali i slepo polje identiteta, (društvene, političke...) nevidljivosti subjekta, a samim tim zamagljuje razliku između postojećeg subjekta koji izvodi i onog koji se izvodi.
Real video projekcija čina igranja je važan elemenat u procesu izvođenja subjekta umetnice u datim sistemima umetnosti, obrazovanja, kulture, društva, politike, jer ekran je, dosledno Lacanovom konceptu faze ogledala, mesto kulturalne artikulacije subjekta, površina na kojoj telo dobija svoj oblik, a oblik svoju interpretaciju i značenje. Istovremeno, ekran je površina koja reflektuje ono što se nalazi iza vidljivog, iza kulture, iza označitelja, domen Lacanovog Realnog koje predstavlja onaj psihički registar koji ostaje nedostupan subjektu, a ipak strukturira njegovo funkcionisanje. Video projekcija smešta umetnicu i posmatrače u zatvoreno kolo između kamere, projektovane slike/monitora i njenog/njihovog tela, u mrežu relacija između subjekta/subjekata i njegovog/njihovog manjka. U tom susretanju definišu se društvene pozicije i odnosi moći, sa krajnjom namerom mapiranja sopstvene fluktuirajuće, promenljive pozicije umetnice, čiji obrisi zavise od kontekstualnih izmeštanja, odnosno okolnosti pod kojima se proces postajanja umetnicom u datim ili odabranim okvirima/sistemima odvija.
